Ślady naszej historii

Czy można w fotograficznych migawkach pokazać całą 125 letnią historię ruchu zawodowego budowlanych na ziemiach polskich? Nie można. Mimo to spróbujemy. Każdy z tych, zatrzymanych w kadrze, obrazów ma odrębną wartość, pokazuje ludzi związanych ze swoim czasem i ważnym dla nas fragmentem historii.

125 lat ruchu zawodowego budowlanych to historia wielu organizacji i pokoleń związkowców. Ruch ten w Polsce pod zaborami rozwijał się początkowo wraz z rozwojem organizacji związkowych państw zaborczych – Rosji, Austro-Wegier i Niemiec. Najsilniejsze organizacje związkowe, w tym organizacje zawodów budowlanych, powstawały w Niemczech już od końca lat sześćdziesiątych dziewiętnastego wieku a ich filie na ziemiach polskich zaboru zawiązywały się w tym samym czasie. Ruch związkowy murarzy i pracowników zatrudnionych przy obróbce drewna ma swe początki na naszych ziemiach już od 1868 roku.

Po zniesieniu tzw. ustaw wyjątkowych w 1890 roku organizacje związkowe naszej branży rozwijały się szczególnie intensywnie. Związki murarzy i cieśli skupiały wówczas zarówno pracowników polskich jak i niemieckich. Wśród liderów związkowych byli również Polacy – tacy jak Tadeusz Matuszewski. Oprócz klasowego ruchu zawodowego od siedemdziesiątych lat XIX wieku rozwijały się, z oporami, zwalczające socjalistów tzw. związki hirsch – dunckerowskie. Po 1890r powstają także związki chrześcijańskie. Od 1909 roku Polacy starają się w ruchu związkowym wyodrębnić organizacyjnie – utrzymując jednak więzi ze związkami niemieckimi. Bez wątpienia ruch zawodowy murarzy i cieśli zaboru pruskiego jest do I wojny światowej najsilniejszy.
W Rosji edykt carski z 1874r zabraniał tworzenia organizacji zawodowych aż do I wojny światowej, z krótką przerwą w latach 1905-1906. W zaborze rosyjskim powstawały jednak od 1892r nielegalne organizacje związkowe związane z obydwoma nurtami ruchu socjalistycznego. W 1905 r powstaje Socjaldemokratyczny Związek Zawodowy Robotników Przemysłu Budowlanego z Konstantym Sypułą na czele. Powstają też związki innych nurtów, w tym Związek Zawodowy Mularzy „Łączność”. Do końca Wielkiej Wojny utrzymał się jedynie Związek Zawodowy Robotników Przemysłu Budowlanego, działający niemalże wyłącznie w Warszawie.

Za początek polskiego ruchu zawodowego budowlanych uznajemy utworzenie w Krakowie organizacji Stowarzyszenia Robotników Budowlanych zainicjowanej w 1892 roku obejmującą początkowo swym działaniem Galicję i Śląsk Cieszyński. To właśnie od momentu jego powstania datujemy nasze 125 lecie, choć jak już zauważyliśmy – nasze tradycje związkowe są jeszcze starsze. Od 1894 pierwszym przewodniczącym nowego związku działającego w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim jest Franciszek Sułczewski.

Okres międzywojenny po uzyskaniu niepodległości prowadzi do scalenia (nie bez oporów) klasowego ruchu zawodowego byłych zaborów. Głównymi organizacjami naszej branży były wówczas – Związek Robotników Budowlanych a później jednolity Centralny Związek Robotników Przemysłu Budowlanego, Drzewnego, Ceramicznego i Pokrewnych Zawodów w Polsce – działający do II wojny światowej. To nasz bezpośredni „przodek” – również w następstwie prawnym. Okres międzywojenny to także odtwarzanie chrześcijańskiego ruchu zawodowego budowlanych i tworzenie narodowego ruchu zawodowego. To także okres bardzo ostrych walk o prawa robotników budowlanych, szczególnie w czasie Wielkiego Kryzysu. To również okres bardzo intensywnego rozwoju prasy związkowej i związkowych wydawnictw. Wiele innych, lokalnych i regionalnych organizacji pracowników budownictwa, ceramiki budowlanej i pokrewnych branż zachowało ciągłość organizacyjną do dnia dzisiejszego, do czasów naszego Związku Zawodowego „Budowlani”. Wymieniamy je w statucie jako naszych poprzedników. To nie tylko olbrzymia tradycja ale także cały łańcuch pokoleń działaczy związkowych zaangażowanych w walkę o prawa pracownicze. II wojna światowa niszczy ruch związkowy. Ale tuż po jej zakończeniu (a właściwie stopniowo w regionach wyzwalanych) odtwarza się przedwojenny ruch zawodowy. Reaktywuje się przede wszystkim Centralny Związek Robotników Przemysłu Budowlanego, Drzewnego, Ceramicznego i Pokrewnych Zawodów w Polsce. Działa samodzielnie do 1948r, kiedy to zostaje podporządkowany partyjnemu „patronowi” i jego programowi politycznemu. Rok 1956 pokazuje jednak, że takie podporządkowanie związkowcom nie odpowiada. Po 1956 roku „patron” nadal pilnuje ruchu związkowego, ale w sferze socjalnej i zawodowej związek ma wpływ na sytuację pracowników. Nie możemy więc jednoznacznie stwierdzić, że związek nie spełniał swojej funkcji. Świadczą o tym branżowe układy zbiorowe pracy – korzystne dla pracowników, szeroka działalność kulturalna, szkoleniowo – edukacyjna, sportowa. Zmienia się kilkukrotnie struktura organizacyjna i nazwa budowlanego Związku. Związek jednak „wtapia” się w partyjno – państwową strukturę i biurokratyzuje. To nie mogło się udać. System pęka po wybuchu Wielkiej Solidarności a skostniały CRZZ rozpada. Powstaje NSZZ „Solidarność”, autonomiczne związki zawodowe i niezależne związki branżowe. W październiku 1980 powstaje NSZZ Pracowników Przemysłu Budowlanego i Spółdzielczości Budownictwa Mieszkaniowego. Stan wojenny niszczy podstawy działania i struktury wszystkich nurtów związkowych. W listopadzie 1983 roku odtwarza się branżowy ruch zawodowy budowlanych w formie Federacji NSZZ Pracowników Budownictwa. W takiej formie związek działa do lutego 1991 roku, gdy przekształca się w jednolity Związek Zawodowy „Budowlani”. W 1999 roku do Związku dołączają pracownicy przemysłu drzewnego i meblarskiego, leśnictwa, ochrony przyrody a nieco później – przemysłu wyrobów budowlanych i ceramiki. To już najnowsza historia ruchu zawodowego budowlanych.

Do historii ruchu zawodowego naszych branż będziemy wracać w najbliższym czasie – we współpracy z Komisją Historyczną Związku. Dziś – na początek – wybrane kadry z tej historii.

Jakub A. Kus
Zbigniew Figurski