130 lat ruchu zawodowego budowlanych. Byliśmy, jesteśmy, będziemy

Obchodzimy w tym roku 130 lecie ruchu zawodowego budowlanych w Polsce. To historia wielu organizacji i pokoleń związkowców. Ruch ten w Polsce rozwijał się wraz z rozwojem organizacji związkowych państw zaborczych – początkowo w Niemczech – już od 1868 roku. Wśród liderów związkowych byli również Polacy – tacy jak Tadeusz Matuszewski. Od 1909 roku Polacy starają się w ruchu związkowym wyodrębnić organizacyjnie.

W Rosji edykt carski z 1874r zabraniał tworzenia organizacji zawodowych aż do I wojny światowej, z krótką przerwą w latach 1905-1906. W 1905 r powstaje Socjaldemokratyczny Związek Zawodowy Robotników Przemysłu Budowlanego z Konstantym Sypułą na czele, który (głównie w Warszawie) przetrwał do 1914r.

Za początek polskiego ruchu zawodowego budowlanych uznajemy inicjatywę utworzenia w Krakowie organizacji Stowarzyszenia Robotników Budowlanych w 1892 roku. Od 1894 pierwszym przewodniczącym nowego związku działającego w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim jest Franciszek Sułczewski.

Okres międzywojenny po uzyskaniu niepodległości prowadzi do scalenia ruchu zawodowego byłych zaborów. Główną organizacją naszej branży był wówczas jednolity Centralny Związek Robotników Przemysłu Budowlanego, Drzewnego, Ceramicznego i Pokrewnych Zawodów w Polsce – działający do II wojny światowej. W okresie międzywojennym funkcjonują także chrześcijańskie i narodowe związki budowlanych. Szybki rozwój ruchu związkowego przerywa wojna. Tuż po zakończeniu II wojny odtwarza się przedwojenny ruch zawodowy. Reaktywuje się przede wszystkim Centralny Związek Robotników Przemysłu Budowlanego, Drzewnego, Ceramicznego i Pokrewnych Zawodów w Polsce. Działa samodzielnie do 1948r, kiedy to dostaje się pod „patronat” PZPR. Rok 1956 pokazuje jednak, że takie podporządkowanie związkowcom nie odpowiada. Po 1956 roku „patron” nadal pilnuje ruchu związkowego. Mimo braku samodzielności związek spełnił swoje główne funkcje. Świadczą o tym branżowe układy zbiorowe pracy, szeroka działalność kulturalna, edukacyjna, sportowa. Związek jednak biurokratyzuje się i wtapia w system. System pęka po wybuchu Wielkiej Solidarności a skostniały CRZZ rozpada. W październiku 1980 powstaje NSZZ Pracowników Przemysłu Budowlanego i Spółdzielczości Budownictwa Mieszkaniowego. Stan wojenny niszczy podstawy działania i struktury wszystkich nurtów związkowych. W listopadzie 1983 roku odtwarza się branżowy ruch zawodowy budowlanych w formie Federacji NSZZ Pracowników Budownictwa. W takiej formie związek działa do lutego 1991 roku, gdy przekształca się w jednolity Związek Zawodowy „Budowlani”. W 1999 roku do Związku dołączają pracownicy przemysłu drzewnego i meblarskiego, leśnictwa, ochrony przyrody a nieco później – przemysłu wyrobów budowlanych i ceramiki. Jesteśmy razem, na dobre i złe. I to jest naszym największym atutem.

Zbigniew Janowski