130 lat ruchu zawodowego budowlanych w Polsce – kalendarium

Ruch zawodowy pracowników budownictwa w Polsce obchodzi swoje 130 – lecie. Sam ruch zawodowy ludzi budownictwa powstawał na terenie trzech zaborów już od lat 60-tych XIX wieku. Jednak pierwsza polska organizacja zawodowa została zarejestrowana w zaborze austriackim. Pozwoliły na to bardziej sprzyjające (prawo koalicji), niż w przypadku pozostałych zaborców, warunki działania w monarchii austro-węgierskiej. Tę inicjatywę uznajemy za początek naszego zorganizowanego ruchu zawodowego i naszego Związku. Poniżej przedstawiamy krótkie i uproszczone kalendarium naszego ruchu zawodowego. Badamy wciąż naszą historię i kontynuujemy prace komisji historycznych Związku działających po II wojnie, szczególnie prace zespołów kierowanych przez nieocenionego dr Czesława Krawczaka, autora wielu opracowań historycznych.

***

1868 – pierwsze udokumentowane wzmianki o powstaniu filii Powszechnego Niemieckiego Związku Cieśli (Bydgoszcz, Tczew, Wieleń) zrzeszających także robotników polskich (nurt lassalczyków). Wielu polskich robotników w zaborze pruskim było członkami związków zawodowych;

Lata 70-te XIX w. – powstają (m.in. w Toruniu) oddziały tzw. związków hirsch-dunckerowskich, zwalczających związkowe organizacje socjaldemokratyczne;

1892 – powstaje inicjatywa zarejestrowania we Lwowie stowarzyszenia robotników budowlanych. Ostatecznie statut „Stowarzyszenia Robotników Budowlanych dla Galicji i Śląska Cieszyńskiego” zatwierdzony zostaje przez austriackie władze w 1894 r. To pierwsza polska organizacja związkowa budowlanych;

1890 – 1914 – intensywny rozwój branżowych wolnych związków budowlanych na Pomorzu, Śląsku i w Wielkopolsce po zniesieniu tzw. ustawy antysocjalistycznej w 1890 r.;

1892 – próby zjednoczenia pierwszych nielegalnych organizacji związkowych na terenie Królestwa Polskiego (zaboru rosyjskiego) przez Związek Robotników Polskich;

1899 – powstają pierwsze zawodowe organizacje chrześcijańskie (Poznań, Gdańsk, Pszczew, Chełmno) zrzeszające pracowników wszystkich zawodów budowlanych;

1902 – powstają pierwsze branżowe – budowlane organizacje w ramach Polskiego Związku Zawodowego (rejencja poznańska);

1905 – utworzenie w Warszawie Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Budowlanego (socjaldemokratyczny) i związków tworzonych przez Narodowy Związek Robotniczy (narodowa demokracja). Po 1909 r. władze carskie podejmują działania represyjne wobec szybko rozwijającego się ruchu związkowego;

1912 – powstaje Oddział Budowlany Zjednoczenia Zawodowego Polskiego (tzw. bochumskiego) na terenie zaboru niemieckiego;

1914-18 – zawieszenie lub radykalne ograniczenie działalności związkowej we wszystkich trzech zaborach w okresie I wojny światowej. Ograniczoną działalność prowadzi jedynie w Warszawie Związek Zawodowy Robotników Przemysłu Budowlanego;

1918 – 1919 – odbudowa działalności Związku Zawodowego Robotników i Robotnic Przemysłu Budowlanego i rozbudowa struktur na terenie dawnego Królestwa Polskiego;

1919 – powstanie w Krakowie Związku Robotników Budowlanych i dynamiczny rozwój struktur związku także poza Galicją. W odradzającej się Polsce powstaje wiele inicjatyw związkowych robotników budowlanych, początkowo w sposób nieskoordynowany;

1919 – powstanie Zjednoczenia Wolnych Związków w Polsce Zachodniej w Bydgoszczy (główna aktywność na Pomorzu);

1919 – tworzenie nowych oddziałów przez Związek Pracowników Budowlanych i Pokrewnych Zawodów (Polska zachodnia), polski Związek Zawodowy Chrześcijańskich Robotników Budowlanych (Kraków), Centralny Związek Chrześcijańskich Robotników Budowlanych (Bytom);

1924 – likwidacja Związku Zawodowego Robotników i Robotnic Przemysłu Budowlanego przez władze;

1925 – pierwsze próby jednoczenia ruchu zawodowego budowlanych. Powstaje Centralny Związek Robotników Budowlanych w Krakowie (nurt socjaldemokratyczny i chrześcijański). To pierwsza poważna próba zjednoczenia organizacji zawodowych robotników budowlanych;

1928 – CZRB z siedzibą w Krakowie po kolejnych działaniach zjednoczeniowych staje się największą centralą związkową budowlanych w Polsce;

Luty 1935 – powstaje Centralny Związek Robotników Przemysłu Budowlanego, Drzewnego, Ceramicznego i Pokrewnych Zawodów w Polsce, masowa organizacja związkowa z siedziba w Warszawie. ZZ „Budowlani”, zgodnie ze Statutem, jest następcą prawnym tej organizacji;

1937 – powstaje Narodowy Zawodowy Związek Pracowników Budowlanych (związany z narodową demokracją);

1939 – rozwiązanie organizacji zawodowych przez okupacyjne władze niemieckie i sowieckie;

1944 – odtwarzanie struktur związkowych przedwojennych organizacji na terenach wyzwalanych;

lipiec 1945 – I Zjazd Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Budowlanego, Ceramicznego i Pokrewnych Zawodów w Polsce, organizacji tworzonej na bazie przedwojennego CZRPBDCiPZ.;

1946-1948 – odbudowa i rozbudowa struktur Związku (273 tys. Członków w 1947);

1948 -1954 – utrata niezależności, silne podporządkowanie nowopowstałej PZPR, rozbudowana działalność socjalna, oświatowa, kulturalna, zaangażowanie we współzawodnictwo pracy;

1954-1956 – nieudane próby demokratyzacji działalności związkowej;

lipiec 1957 – nowy statut Związku, zmiany struktur i nowa nazwa: Związek Zawodowy Pracowników Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych;

1963 – 1979 – związek skoncentrowany na działalności socjalnej, bhp, warunkach pracy (ponadzakładowe układy zbiorowe) i jednocześnie zaangażowany w sprawy produkcji. Uzależnienie od polityki centrali CRZZ, PZPR i władz administracyjnych. Znaczna autonomia w sprawach socjalnych;

sierpień 1980 – powstanie NSZZ „Solidarność”;

październik 1980 – XII Zjazd Związku Zawodowego Pracowników Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych zmienia nazwę na NSZZ Pracowników Przemysłu Budowlanego i Spółdzielczości Budownictwa Mieszkaniowego. Zerwanie więzi z centralą związkową i uniezależnienie od struktur partyjnych. Przed sierpniem 1980 Związek liczył 1125 tys. członków;

grudzień 1981 – stan wojenny i zawieszenie działalności wszystkich związków oraz przejęcie ich majątku;

listopad 1983 – Oddolna odbudowa organizacji związkowych w zakładach pracy i na poziomie regionalnym. I Zjazd Federacji NSZZ Pracowników Budownictwa;

1984 – Federacja NSZZ Pracowników Budownictwa jest współzałożycielem centrali związkowej OPZZ

1989 – ponowna rejestracja NSZZ „Solidarność”

luty 1991 – przekształcenie Federacji NSZZPB w jednolity Związek Zawodowy „Budowlani”;

1994 – przystąpienie Związku do Międzynarodowej Federacji Pracowników Budownictwa i Drzewiarstwa z siedzibą w Genewie. Po 1996 podjęcie bliskiej współpracy z Europejską Federacją Pracowników Budownictwa i Drzewiarstwa;

1996 – ZZ „Budowlani” wraca do tradycji obchodów „Dnia Budowlanych”. Jedno z pierwszych porozumień o współpracy organizacji branżowych i „Solidarności” – porozumienie ZZ „Budowlani” – Sekretariat Budownictwa i Przemysłu Drzewnego NSZZ „Solidarność”.

1999 – Zjednoczenie ZZ „Budowlani” i Związku Zawodowego Pracowników Leśnictwa, Drzewnictwa i Ochrony Przyrody w RP działającego w latach 1995 – 1999. Tym samym ZZ „Budowlani” staje się następcą prawnym także Związku Zawodowego w Przemyśle Drzewnym działającego w latach 1897-1902. Powstaje Krajowa Sekcja Leśnictwa i Ochrony Środowiska.

2001 – z inicjatywy ZZ „Budowlani” Główny Inspektor Pracy tworzy Radę ds. Bezpieczeństwa Pracy w Budownictwie. Rady powstają także przy Okręgowych Inspektoratach Pracy.

grudzień 2005 – ZZ „Budowlani” współtworzy na Kongresie w Buenos Aires Międzynarodową Organizację Pracowników Budownictwa i Przemysłu Drzewnego – BWI;

czerwiec 2006 – przystąpienie ZZ ”Budowlani” do Europejskiej Federacji Pracowników Budownictwa i Drzewiarstwa.

marzec 2007 – w wyniku wieloletnich działań ZZ „Budowlani” powołany zostaje Zespół Trójstronny ds. Budownictwa

2015 – Kongres Europejskiej Federacji Pracowników Budownictwa i Drzewiarstwa w Warszawie

2017 – Powstaje Sektorowa Rada ds. Kompetencji w Budownictwie, w której reprezentowane są najważniejsze dla budownictwa ogólnopolskie organizacje, instytucje, reprezentanci środowisk edukacyjnych i naukowych. ZZ „Budowlani” jest inicjatorem powstania Rady i liderem Partnerstwa projektu Rady.