Czy zarażenie wirusem COVID-19 w miejscu pracy może zostać zaklasyfikowane jako wypadek przy pracy?

I. Wstęp

Niewątpliwym jest, iż trwająca aktualnie na świecie pandemia COVID-19, która ogarnęła praktycznie cały świat, wpłynęła jednocześnie niemal na wszelkie etapy życia ludzi. W takiej rzeczywistości wiele osób, które nie mogąc pracować zdalnie oraz będąc poddanym ekspozycji ze strony reszty załogi czy też osób trzecich, zostając zarażonym właśnie podczas pełnienia obowiązków pracowniczych, zastanawia się nad możliwością uznania zarażania za wypadek przy pracy. Jest to zagadnienie szczególne istotne dla pracowników dużych zakładów oraz tych, którzy mają stały bezpośredni kontakt z wieloma osobami jak np. listonosze, kurierzy czy sprzedawcy, którzy z natury swojej pracy są wysoce narażeni na zachorowanie, m.in. na koronawirusa.

Formułowane są poglądy, że mając na uwadze zewnętrzny charakter, nagłość zarażenia oraz fakt, iż do zarażenia dochodzi w miejscu pracy, powinno się mówić właśnie o wypadku przy pracy. Aby odpowiedzieć, czy teza ta jest właściwa, konieczne będzie odwołanie do stanowiska przedstawicieli doktryny, instytucji państwowych oraz stosownego orzecznictwa dot. pojęcia wypadku przy pracy, kluczowe znaczenie mieć będzie rzecz jasna odpowiednia analiza przesłanek.

II. Wypadek przy pracy

Stosownie do postanowień art. 3 ust. 1ustawy o ubezpieczeniu społecznym
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1205 ze zm.), za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Przepis ten określa więc przesłanki, które muszą wystąpił łącznie by można było zaklasyfikować dane zdarzenie jako wypadek przy pracy:

1. nagłość zdarzenia;

2. zdarzenie musi być wywołane przyczyną zewnętrzną;

3. na skutek wypadku nastąpił uraz lub śmierć;

4. wypadek ma związek z pracą

Nagłość zdarzenia

Nagłe zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika może nastąpić
w dowolnym czasie i miejscu, pod warunkiem że pozostaje w związku
z wykonywaniem czynności pracowniczych przez osobę, która wypadkowi uległa (Sąd Najwyższy z 17 lipca 2006 r., sygn. akt I UK 28/06, LEX nr 203551).

Wypadkiem przy pracy będzie więc, np.: uraz kończyn/narządów podczas prac budowlanych, upadek z rusztowania czy też porażenie prądem podczas prac biurowych.

Zewnętrzny wymiar przyczyny wypadku

Aby można było mówić o tym, że dane zdarzenie jest nagłe, musi ono zostać spowodowane przyczyną zewnętrzną, a wiec nie może pochodzić z organizmu pracownika, który został nim dotknięty. Przyczyną zewnętrzną wypadku może być każdy czynnik zewnętrzny mogący wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym.

W przypadku ewentualnego procesu sądowego decydujące znaczenie dla określenie zewnętrznego charakteru(niezbędnego do uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy), będzie opinia biegłego lekarza. Powinien on stwierdzić, czy do urazu lub śmierci doprowadził czynnik zewnętrzny czy też czynnik już istniejący w organizmie człowieka. Biegły może bowiem stwierdzić, iż kluczowe znaczenie w spowodowaniu urazu lub śmierci pracownika miał jednak bodziec tkwiący już w jego organizmie.

Skutek wypadku

Kolejną przesłanką, wypadku przy pracy jest kwalifikowany wymiar skutkowy, konieczne jest bowiem wystąpienie skutku w postaci urazu lub śmierci pracownika. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego w myśl art. 2 pkt 13 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych) urazem jest uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. Urazem w sensie prawnym będzie zatem uszkodzenie organizmu (tkanek, narządów) będące następstwem obrażenia ciała, chodzi więc o powstanie konkretnego naruszenia tkanki, narządu człowieka pod wpływem zdarzenia zewnętrznego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2009 r., sygn. akt: II PK 318/08, LEX nr 535954).

Doktryna przyjmuje, że przyczyną urazu może być ruch maszyn i urządzeń technicznych, działanie prądu elektrycznym, materiałów żrących lub trujących oraz działaniem środowiska pracy na otwartej przestrzeni (mróz, nasłonecznienie) jak również działanie samego poszkodowanego.

Przepisy nie określają jednak, w jaki sposób poszkodowany powinien udokumentować rodzaj doznanego urazu. W praktyce przyjmuje się, ze może to być: zaświadczenie wydane przez lekarza, który udzielał poszkodowanemu pomocy medycznej np. w szpitalu, dedykowane zaświadczenie specjalnie wystawione w związku z wypadkiem, karta informacyjna ze szpitala lub stacji pogotowia ratunkowego czy wynik badań (np. RTG, EKG, USG) etc.

Ważne aby z dokumentu jednoznacznie wynikało, jakie były następstwa danego wypadku (opis urazu wskazujący jego rodzaj oraz umiejscowienie). Pisemna informacja dotycząca urazu, jakiego doznał poszkodowany w wypadku przy pracy, ma istotne znaczenie dla celów dowodowych. Zespół powypadkowy
(o zespole tym mowa będzie w punkcie IV niniejszego artykułu), który podczas swoich prac oprze się na zeznaniach świadka popartych ww. dowodem (nie zaś wyłącznie na zeznaniach) nie naraża się na zarzut braku starannego działania.

Związek z pracą

Zgodnie z regulacjami przywołanej wcześniej ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, związek wypadku z pracą występuje, gdy ma on miejsce w trzech sytuacjach:

1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3. w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

III. Zdarzenia traktowane „na równi z wypadkiem przy pracy”

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych przewiduje również szereg zdarzeń, które traktowane są na równi
z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do ustawowych świadczeń. Mowa tu o wypadkach, którym uległ pracownik:

1. w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust.1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;

2. podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;

3. przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Oczywiście od wypadku przy pracy i traktowanego na równi z wypadkiem przy pracy, któremu pracownik uległ w czasie podróży służbowej odróżnić trzeba wypadek w drodze do lub z pracy, który posiada odrębną charakterystykę.

IV. Działania związane z wypadkiem przy pracy

W myśl art. 234 § 1 Kodeks pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.) w razie wypadku przy pracy pracodawca ma obowiązek podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalić w przewidzianym trybie okoliczności
i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.

Tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposób ich dokumentowania określają z kolei przepisy rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. poz. 870). Przepisy przedmiotowego rozporządzenia zobowiązują pracodawcę zatrudniającego pracownika, który uległ wypadkowi, aby po uzyskaniu zawiadomienia o zdarzeniu powołał zespół powypadkowy (co do zasady składający się z pracownika służby bhp oraz społecznego inspektora pracy), którego zadaniem jest ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku oraz sporządzenie. nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku – protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy.

V. Choroba zawodowa

Ministerstwo Zdrowia uznało chorobę zakaźną wywołaną wirusem SARS-CoV-2 jako chorobę zawodową, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących
w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy.

VI. Podsumowanie

Mając na uwadze przywołane powyżej zagadnienia, zachorowanie na COVID-19 z kilku względów nie może zostać uznane za wypadek przy pracy. Po pierwsze, praktycznie niemożliwe do udowodnienia, jest że zachorowanie nastąpiło faktycznie w pracy, jak również to, iż miało ono z nią związek. Ponadto, o ile spełniona zostaje przesłanką nagłości i zewnętrznego wymiaru przyczyny zarażenia, to nie spełniona zostaje przesłanka skutkowa, a wiec spowodowania urazu – zarażenie koronawirusem należy rozpatrywać raczej w kategorii schorzenia, a nie urazu. Co za tym idzie wobec braku kumulatywnego spełnienia wszystkich wskazanych przesłanek zachorowanie na koronawirusa nie będzie mogło być uznane za wypadek przy pracy, nawet jeśli zachorowanie nastąpiło w pracy.

Opracował Cezary Izdebski