Gwarancja, a rękojmia – opis i analiza porównawcza instytucji

1. Informacje wprowadzające.

Każdy z nas codziennie robi zakupy czy też korzystasz różnego rodzaju usług. Ważną kwestią, która się z tym wiąże jest odpowiedzialność sprzedawcy za szeroko rozumianą wadliwość towaru lub usługi. Zasadnicza różnica, w kontekście odpowiedzialności polega na odróżnieniu instytucji, na których odpowiedzialność ta się opiera:

• Sprzedawcy odpowiadają z tytułu rękojmi (a więc niezgodności towaru
  z umową)

• Producenci odpowiadają zaś z tytułu gwarancji (zapewnienie dotyczące jakości produktu)

2. Różnice pomiędzy gwarancją a rękojmią.

2A. Podstawa prawna

Rozróżnienie obu instytucji ma swoją podstawę w Kodeksie cywilnym
(Dz. U. z 2017 r. poz. 459, z późn. zm., dalej: KC), w którym rękojmia została uregulowana w art. 556-576 KC, natomiast gwarancja w art. 577-582 KC. A więc:

• sprzedawca – odpowiada z mocy prawa za wadliwy towar w ramach rękojmi,

• producent – odpowiada za wadliwy towar w ramach gwarancji (jeśli ją wystawił).

Na pierwszy rzut oka widać już, że inne jest źródło odpowiedzialności za towar. Sprzedawca na podstawie rękojmi za towar odpowiada zawsze – z mocy samego prawa (niezgodności towaru z umową), producent zaś odpowiada, gdy do swojego produktu dołączy gwarancję, co nie jest jednak jego obowiązkiem (to czy obejmie i na jakich warunkach swój produkt gwarancją, zależy wyłącznie od niego).

2B. Rękojmia – podstawowe informację i charakterystyka

Rękojmia to odpowiedzialność sprzedawcy w związku z ujawnioną wadą fizyczną lub prawną, zakupionego towaru.

Opis tego czym jest wada fizyczna znajdziemy w art. 556¹ KC:

Wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową.
W szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli:

1. nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;

2. nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;

3. nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;

4. została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.

Informacji dotyczących wady prawnej dostarcza z kolei art. 556³ KC:

Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej, a także jeżeli ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu; w razie sprzedaży prawa sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie prawa (wada prawna).

Rękojmia uwzględnia wady:

• fizyczne (niezgodność towaru z umową) oraz prawne (towar nie należy do sprzedawcy) – sprzedaż towarów;

• w zakresie wykonanego dzieła – umowa o dzieło;

• obiektów budowlanych – umowy o roboty budowlane;

• wynajmowanego lokalu – umowa najmu.

Warto przy tym zaznaczyć, że jeżeli kupującym jest konsument, na równi
z zapewnieniem sprzedawcy traktuje się publiczne zapewnienia producenta lub jego przedstawiciela czy też osoby, która wprowadza rzecz do obrotu w zakresie swojej działalności gospodarczej jak też osoby, która przez umieszczenie na rzeczy sprzedanej swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego przedstawia się jako producent.

O wadliwości towaru można również mówić także w razie nieprawidłowego jej zamontowania i uruchomienia, kiedy czynności te zostały wykonane przez sprzedawcę lub osobę trzecią, za którą sprzedawca ponosi odpowiedzialność, albo przez kupującego, który postąpił według instrukcji otrzymanej od sprzedawcy.

2C. Uprawnienia konsumenta

W przypadku wystąpienia wady,zgodnie z art. 560 KC,klient może żądać od sprzedawcy:

• bezpłatnej naprawy,

• wymiany towaru na nowy,

• obniżenia lub zwrotu ceny.

Kupujący więc zależnie od swoich preferencji wybiera, czy woli, aby daną rzecz naprawić, czy wymienić na nową, a wybór ten jest wiążący dla sprzedawcy. Jeśli jednak okaże się, że naprawa lub wymiana rzeczy jest niemożliwa lub zbyt kosztowna, konsument można żądać zwrotu ceny za towar (czyli odstąpić od umowy). Warto jednak zaznaczyć, iż zwrot ceny jest zawsze wariantem ostatecznym – jest to uprawnienie przysługujące tylko wtedy, kiedy sprzedawca nie będzie mógł spełnić pozostałych dwóch możliwości.

Podstawą dochodzenia roszczeń reklamacyjnych będzie potwierdzenie zakupu, czyli paragon, faktura VAT lub umowa. Dopuszczalne jest również potwierdzenie sprzedaży poprzez wydruk z karty płatniczej. Sprzedawca nie może tłumaczyć się, że nie odpowiada za wadliwy towar, który sprzedał –odpowiedzialność sprzedawcy powstaje z mocy prawa.

Sprzedawca nie może uzależniać przyjęcia reklamacji od posiadania paragonu czy zwrotu rzeczy w oryginalnym opakowaniu. Paragon ani oryginalne opakowanie nie są warunkiem dopuszczającym możliwość dokonania reklamacji.

2D. Rękojmia, a terminy

Na wstępie nadmienić warto, że jeżeli kupującym jest konsument, a wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego.

Sprzedawca za towar odpowiada przez dwa lata od dnia wydania rzeczy konsumentowi. Jeśli konsument zgłosi reklamację w ciągu roku, to domniemuje się właśnie, iż rzecz posiadała wadę w dniu nabycia i kupujący nie musi udowadniać istnienia winy.

Konsument na złożenie reklamacji ma jeden rok od dnia wykrycia wady. Zaś przedsiębiorca– 14 dni na rozpatrzenie reklamacji (czas ten przewidziany jest na zapoznanie się ze złożoną reklamacją i wskazanie możliwości jej rozstrzygnięcia). Po upływie tego terminu i braku odpowiedzi ze strony przedsiębiorcy uznaje się, że reklamacja została uwzględniona.

2E. Modyfikacje i wyłączenia w zakresie odpowiedzialności

Strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Jeżeli kupującym jest konsument, ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w szczególnych przypadkach (sytuacje te normowane są w przepisach szczególnych). Jednakże wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym (art. 558 KC).

Sprzedawca jest zwolniony z odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli konsument w momencie zawarcia umowy wiedział o wadzie. Bardzo często spotyka się takie przypadki, gdy sprzedawca sprzedaje towar po obniżonej cenie właśnie ze względu na określoną wadę. Co ważne jednak przedmiotowe zwolnienie z odpowiedzialności za wadę rzeczy dotyczyć będzie produktu tylko w zakresie właściwości, o którym kupujący został poinformowany (art. 557 KC).

Jak zostało to zaznaczone w pierwszej cześć artykułu, gwarancja stanowi dodatkowe zapewnienie producenta o jakości towaru (niezależnie od tego, czy był on sprzedawcą).

Udzielenie gwarancji jest dobrowolne, producent nie ma obowiązku jej udzielić. W dokumencie gwarancyjnym oznacza się m.in. czas objęcia ochroną gwarancyjną oraz jej zasięg terytorialny, warunki gwarancji, podstawowe dane potrzebne do dochodzenia roszczeń (w tym zwłaszcza nazwę i adres gwaranta lub jego przedstawiciela w Polsce). W treści dokumentu powinien się również znaleźć zapis, iż gwarancja na sprzedany towar konsumpcyjny nie wyłącza, nie ogranicza ani nie zawiesza uprawnień kupującego wynikających z niezgodności towaru z umową (dochodzenie tych uprawnień na podstawie rękojmi jest więc niezależne od gwarancji).

Podstawę prawną gwarancji stanowi art. 577 Kodeksu Cywilnego:

§ 1. Udzielenie gwarancji następuje przez złożenie oświadczenia gwarancyjnego, które określa obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego
w przypadku, gdy rzecz sprzedana nie ma właściwości określonych w tym oświadczeniu. Oświadczenie gwarancyjne może zostać złożone w reklamie.

§ 2. Obowiązki gwaranta mogą w szczególności polegać na zwrocie zapłaconej ceny, wymianie rzeczy bądź jej naprawie oraz zapewnieniu innych usług.

§ 3. Jeżeli została udzielona gwarancja co do jakości rzeczy sprzedanej, poczytuje się w razie wątpliwości, że gwarant jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, o ile wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w oświadczeniu gwarancyjnym.

§ 4. Jeżeli nie zastrzeżono innego terminu, termin gwarancji wynosi dwa lata licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana.

2. Gwarancja, a sprawności reklamacji

Częstszą praktyką w obrocie konsumenckim jest zgłaszanie reklamacji na podstawie gwarancji, co znajduje uzasadnienie w tym, że:

• producenci mają specjalistyczny sprzęt potrzebny do naprawy;

• specjaliści pracujący danego producenta dobrze znają produkt dzięki czemu łatwiej i szybciej usuną ewentualne usterki;

• krótszy jest czas uwzględnienia i ewentualnej realizacji gwarancji ze względu na brak pośredników;

• zarówno klientowi jak i producentowi zależy na pomyślnym zakończeniu sprawy – klient chce mieć sprawny produkt, a producent chce, by jego klienci byli zadowoleni.

3. Gwarancja a rękojmia – różnice

Terminy gwarancji i rękojmi nie muszą być jednakowe.

Jak zostało to nadmienione w pierwszej części artykułu, zgodnie
z prawem rękojmia jest ustawowo określona 2-letnim terminem (art. 568 KC), natomiast gwarancja może być udzielana na czas oznaczony przez producenta.

Zwyczajowo przyjęto, że są to mniej więcej 2 lata, zdarzają się też producenci tak pewni swoich towarów, że gwarancja jest przez nich udzielana na dłuższy okres jak np. 7 letnia gwarancja udzielana przez firmę KIA lub nawet dożywotnio – przykładem mogą być takie firmy jak Vicotrinox, Kross czy Goodram.

4. Uprawnienia kupującego

Przy gwarancji możliwe żądania kupującego konsumenta określa producent
w gwarancji. To od niego zależy, jakie możliwości zaoferuje klientowi (obniżenie ceny, wymiana, naprawa). Widzimy więc od razu istotną różnicę w zakresie kształtowania uprawnień kupującego w porównaniu do określonego ustawą katalogu uprawnień przy rękojmi. Zgodnie bowiem z art. 560 KC:

§ 1. Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie
o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady.

§ 2. Jeżeli kupującym jest konsument, może zamiast zaproponowanego przez sprzedawcę usunięcia wady żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady, chyba że doprowadzenie rzeczy do zgodności z umową w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie narażałby kupującego inny sposób zaspokojenia.

§ 3. Obniżona cena powinna pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość rzeczy z wadą pozostaje do wartości rzeczy bez wady.§ 4. Kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna.

5. Odpowiedzialność producenta

W przypadku gwarancji odpowiedzialność producenta za towar trwa przez czas oraz w zakresie określonym przez niego w gwarancji, z kolei z tytułu rękojmi jak zostało to wyżej nadmienione, odpowiedzialność sprzedawcy za towar trwa przez 2 lata od dnia wydania towaru kupującemu.

Co do zasady uznaje się, że wada (z tytułu rękojmi) powstała jeszcze przed sprzedażą produktu. Klient nie musi udowodnić, że zakupił produkt wadliwy, to sprzedawca bowiem musi wykazać, że tego typu wady nie powstały w trakcie produkcji, a w czasie nieprawidłowego użytkowania (wada musi się jednak ujawnić w okresie roku od dnia wydania towaru).

Ponadto w przypadku sprzedaży konsumenckiej odpowiedzialność jest również poszerzona o roszczenia wynikłe w trakcie dostawy, realizacji umowy o dzieło czy umowy komisu. Co jednak istotne przedmiotowe rozszerzenie tyczy się tylko transakcji zawieranych między przedsiębiorcą, a osobą fizyczną.
W przypadku transakcji między przedsiębiorcami odpowiedzialność ta jest zazwyczaj uregulowana w umowie.

Tak więc kluczową kwestią w procesie reklamacji jest ustalenie czy reklamację złożył konsument, czy firma (przedsiębiorca). Jeżeli konsument, wówczas sprzedawca powinien określić, czy usunięcie wady ma nastąpić w ramach gwarancji producenta czy w ramach rękojmi sprzedawcy. W tym celu może dopytać konsumenta, z której instytucji chce skorzystać podczas procedury reklamacyjnej.

Jeśli sprzedawca oferuje produkty, których nie jest producentem – za wady w towarze zakupionym przez konsumenta odpowiada zawsze z mocy prawa.

Jeżeli umowa sprzedaży została zawarta z firmą (przedsiębiorcą), warto sięgnąć do umowy i sprawdzić, jak została uregulowana kwestia reklamacji.

6. Podsumowanie

Każda z omówionych instytucji posiada swoje wady i zalety. To która z nich zostanie wybrane przez kupującego zależy od wielu przywołanych wyżej czynników. Decyzja o skorzystaniu z rękojmi czy też gwarancji zależy od woli kupującego. W konkretnej sytuacji warto zawsze przeanalizować unormowania prawne zawarte w Kodeksie Cywilnym dot. rękojmi oraz treść dokumentu gwarancyjnego, ew. umowy, celem wybrania optymalnej podstawy reklamacji.