Przedawnienie roszczeń w prawie polskim cz. 1

Z punktu widzenia zarówno obrotu gospodarczego jak i codziennego funkcjonowania każdego człowieka istotną kwestią jest orientowanie się w jakich ramach czasowych możliwe jest dochodzenie i realizowanie przysługujących roszczeń. W niniejszym artykule omówione zostaną zasady i terminy normujące temat przedawnienia roszeń a więc granicznego terminu, wyznaczający moment, do którego możliwe jest skuteczne dochodzenie roszczeń. Wraz z upływem wskazanego w ustawie terminu możliwość dochodzenia roszczeń przed sądem zostaje ograniczona.

Ogólne regulacje w tym zakresie znajdują się w Kodeksie Cywilnym – Tytuł VI Przedawnienie roszczeń (art. 117-125 KC). Generalną zasadą ustaloną przez ustawodawcę jest możliwość przedawnienia roszczeń wyłącznie o charakterze majątkowym.

Art. 117 Kodeksu Cywilnego

§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.

§ 2. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

§ 2¹. Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.

Z przepisu wprost wiec wynika, iż po upływie terminu przedawnienia dłużnik może uchylić się od obowiązku zaspokojenia roszczenia, jednak by było to możliwe należy poinformować wierzyciela o upływie terminu przedawnienia roszczenia i odmowie jego spełnienia co realizowane jest poprzez podniesienia zarzutu przedawnienia. Zarzut ten może zostać zastosowany zarówno na etapie postępowania przedsądowego, jak i na etapie postępowania sądowego.

Jest to o tyle istotne, iż Sąd lub inny organ powołany do rozstrzygnięcia sprawy nie uwzględnia upływu terminu przedawnienia roszczenia z urzędu. Skuteczne podniesienia zarzutu przedawnienia implikuje konieczność oddalenia skierowanego do Sądu powództwa.

Warto przy tym zaznaczyć, iż dłużnik może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia roszczenia, aczkolwiek samo zrzeczenie się korzystania z tego zarzutu może nastąpić dopiero po upływie terminu przedawnienia.

Kodeks cywilny ustanawia ogólne termin przedawnienia wynoszące odpowiednio:

Roszczenia majątkowe	Roszczenia o świadczenia okresowe oraz roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej*
6 lat	3 lata

Świadczenia okresowe to świadczenia, które dłużnik obowiązany jest spełniać systematycznie w z góry określonych odstępach czasu (np. czynsz za najem lokalu).

Roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej dotyczą podmiotu profesjonalnie zajmującego się działalnością gospodarczą i pozostające z nią w związku.

Warto zwrócić uwagę na brzmienie art. 117 § 1 KC, który wskazuje, iż opisane terminy stosuje się jednak tylko wtedy, gdy przepis szczególny nie przewiduje innego terminu przedawnienia roszczenia. Powyższe terminy zgodnie z art. 119 Kodeksu cywilnego nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (np. umowę).

Co jednak ważne w niektórych sytuacjach podniesienie zarzutu przedawnienia może być uznane za niezgodne z prawem, zwłaszcza jeżeli byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Art. 117¹ Kodeksu Cywilnego

§ 1. W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.

§ 2. Korzystając z uprawnienia, o którym mowa w § 1, sąd powinien rozważyć w szczególności:

1) długość terminu przedawnienia;

2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;

3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Przedawnienie roszczenia nie powoduje jednak jego wygaśnięcia, a jedynie opisany brak możliwości skutecznego jego dochodzenia przed sądem. Samo roszczenie istnieje nadal i może zostać dobrowolnie zaspokojone przez dłużnika. W razie dobrowolnego spełnienia przez dłużnika przedawnionego roszczenia (na przykład na skutek braku świadomości upływu terminu przedawnienia) nie może on żądać zwrotu spełnionego świadczenia.

Dla właściwego ustalenia terminu przedawnienia roszczeń, niezbędne jest prawidłowe ustalenie momentu rozpoczynającego bieg tych terminów.

Art. 120 Kodeksu Cywilnego

§ 1. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

§ 2. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.

Wzmiankowana w treści art. 120 KC wymagalność roszczenia następuje kiedy wierzyciel może skutecznie domagać się od dłużnika zadośćuczynienia jego roszczeniu.

W trakcie biegu terminów przedawnienia mogą wystąpić jednak okoliczności, które utrudniają lub wręcz uniemożliwiają dochodzenie roszczeń przez wierzyciela. Odpowiedź na tego rodzaju sytuacje stanowi instytucja zawieszenia biegu terminu przedawnienia.

Art. 121 Kodeksu Cywilnego

Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej;

2) co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;

3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa;

4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody;

5) co do roszczeń objętych umową o mediację – przez czas trwania mediacji (przepis wchodzi życie od 30 czerwca 2022 r.);

6) co do roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej – przez czas trwania postępowania pojednawczego (przepis wchodzi życie od 30 czerwca 2022 r.).

Co za tym idzie, jeśli jedna ze ww. okoliczności wystąpi w momencie, w którym powinien rozpocząć się bieg przedawnienia – następuje przesunięcie początku biegu terminu przedawnienia do chwili ich ustania. Z kolei w razie gdy te szczególne okoliczności pojawią się już po rozpoczęciu biegu przedawnienia wówczas, nie uwzględnia się czasu ich trwania, a po ich ustaniu przedawnienie nie biegnie od nowa lecz jest kontynuowany.

Art. 122 Kodeksu Cywilnego przewiduje uzupełniające regulacje dot. osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych. Przepis wskazuje, iż przedawnienie roszczenia przysługującego osobie niemającej pełnych zdolności do czynności prawnych nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia.

Jeżeli termin przedawnienia roszczenia przysługującego osobie niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych jest krótszy niż 2 lata jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.

Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przysługującego osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

Poza okolicznościami skutkującymi zawieszeniem biegu terminu przedawnienia, Kodeks Cywilny przewiduje również szereg sytuacji skutkujących trwałym zerwaniem biegu omawianego terminu.

Art. 123 Kodeksu Cywilnego

§ 1. Bieg przedawnienia przerywa się:

1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;

2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

3) przez wszczęcie mediacji.

Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. A w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.

Opracował Cezary Izdebski