Przedawnienie roszczeń w prawie polskim cz. 2

Kontynuując rozważania z pierwszej części artykułu (OMSZ Budowlani nr 4/22) na temat przedawnienia roszczeń w polskim porządku prawnym wskazać należy, iż poza okolicznościami skutkującymi zawieszeniem biegu terminu przedawnienia Kodeks Cywilny przewiduje również szereg sytuacji skutkujących trwałym zerwaniem biegu omawianego terminu.

Art. 123 Kodeksu Cywilnego

§ 1. Bieg przedawnienia przerywa się:

1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;

2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

3) przez wszczęcie mediacji.

Okoliczność przerwania biegu przedawniania wskutek podjęcia czynności przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń ujęta w pkt. 1 omawianego przepisu wraz z szeregiem innych instytucji dotyczących przedawnienia omówiona została w cz. 1 artykułu w kwietniowym wydaniu OMSZ „Budowlani”.

Uzupełniająco wskazać należy, iż podobne skutki prawne wywołuje również uznanie roszczenia przez dłużnika oraz wszczęcie mediacji w sprawie.

Aby nastąpił formalno-prawny skutek uznania roszczenia dłużnik musi w sposób wyraźny zakomunikować wierzycielowi, że uznaje roszczenie. Przedmiotowe oświadczenie może przyjąć dowolną formę (również umowy) jednakże ze względów dowodowych rekomendowana jest forma pisemna. Uznanie długu może również nastąpić w formie dorozumianej np. na skutek częściowego wykonania, prośby
o odroczenie płatności.

Uznanie roszczenia może być dokonane na 3 różne sposoby:

• jako tzw. uznanie właściwe;

• ugoda;

• uznanie niewłaściwe.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyrok z dnia 27 marca 2014 r., sygn. akt I ACa 39/14) omówił każdą z ww. form. W zakresie uznania niewłaściwego SA wyjaśnił, iż polega ono na zawarciu umowy określającej zasady oraz zakres danego stosunku prawnego.

Uznanie w formie ugody również stanowi umowę, z tą jednak różnicą, że samo istnienie stosunku prawnego nie jest miedzy stronami przedmiotem sporu. Wątpliwości budzą jedynie roszczenia wynikające z tego stosunku lub też sposób / zakres ich wykonania. Ugoda stanowić ma wówczas zabieg klaryfikacyjny związanych z danym stosunkiem prawnym niepewności.

Trzecią ze wskazanych form jest tzw. uznanie niewłaściwe, które można określić najbardziej ogólnie jako przyznanie przez dłużnika wobec wierzyciela istnienia długu.

Uznanie niewłaściwe jest jedynie oświadczeniem wiedzy i jego wyraz nie stanowi czynności prawnej (tak także uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1964 r., sygn. akt III PO 35/64). Z uznaniem niewłaściwym ustawa łączy jedynie skutek
w postaci przerwania biegu terminu przedawnienia (wyrok Sadu Najwyższego z dnia 15 listopada 2007 r., sygn. akt II CSK 347/07). Dłużnik nie traci więc innych uprawnień, które ma wobec wierzyciela. Może np. powoływać się na nieważność umowy stanowiącej podstawę roszczenie lub inne uprawnienia wynikające z umowy.

Art. 917 KC

Przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać.

Art. 918 KC

§ 1. Uchylenie się od skutków prawnych ugody zawartej pod wpływem błędu jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy błąd dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór albo niepewność nie byłyby powstały, gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy.

§ 2. Nie można uchylić się od skutków prawnych ugody z powodu odnalezienia dowodów co do roszczeń, których ugoda dotyczy, chyba że została zawarta w złej wierze.

Warto przy tym zaznaczyć, iż osoba składająca oświadczenie (o uznaniu długu) musi działać z dostatecznym rozeznaniem i bez przymusu.

Bieg przedawnienia roszczenia przerywa również podjęcie mediacji, która pozwala na rozstrzygnięcie sporu przez zawarcie ugody przed mediatorem. Mediację wszczyna się na podstawie umowy stron albo postanowienia sądu. Przerwane przedawnienie biegnie na nowo dopiero po zakończeniu mediacji.

W poniższej tabeli zostało przedstawione przykładowe wyliczenie roszczeń wraz z podziałem na termin ich przedawnienia.

Termin przedawnienia
6 mc	roszczenia pożyczkobiorcy o wydanie przedmiotu pożyczki – termin przedawnienia roszczeń biegnie od momentu, w którym przedmiot miał być wydany (art. 722 KC); roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakładu; roszczenia przysługującego przewoźnikowi względem innych przewoźników, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki (art. 793 KC).
1 rok	roszczenia z tytułu umowy przewozu roszczenia zastawcy przeciwko zastawnikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia stanu rzeczy oraz roszczenia zastawnika przeciwko zastawcy o zwrot nakładów na rzecz; roszczenia z tytułu umowy najmu lub użyczenia; roszczenia z tytułu z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej (licząc od dnia, w którym kupujący dowiedział się o istnieniu wady) oraz z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedanej (licząc od dnia wydania rzeczy kupującemu); roszczenia sprzedawcy wynikające z przepisów o cenie sztywnej, maksymalnej i minimalnej lub wynikowej o dopłatę różnicy ceny, a także roszczenia kupującego o zwrot tej różnicy ( licząc od dnia zapłaty); roszczenia z tytułu umowy spedycji;
2 lata	roszczenia wynikające z umowy o dzieło – termin biegnie od dnia oddania dzieła, a w przypadku gdy przedmiot umowy nie został oddany w terminie – od dnia w którym miał być oddany; roszczenia przysługujące przedsiębiorcom, rzemieślnikom z tytułu dokonanej sprzedaży, a także osobom prowadzącym gospodarstwo rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych; roszczenia wynikające z umowy zlecenia; roszczenia wynikające z umowy rachunku bankowego (z wyjątkiem roszczeń o zwrot wkładów oszczędnościowych); wzajemne roszczenia producenta i kontraktującego; roszczenia z tytułu mandatów za jazdę bez biletu; roszczenia z tytułu usług telekomunikacyjnych;
3 lata	trzyletni termin przedawnienia roszczeń stanowi ogólny termin, obowiązuje wobec wszelkich należności z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej oraz z tytułu płatności okresowej; roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienia w regulowaniu należności związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą; roszczenia z tytułu umowy ubezpieczeniowej; roszczenia z tytułu zobowiązania podatkowego – ale tylko w przypadku zobowiązań powstających na skutek doręczenia decyzji ustalającej dany podatek i jego wysokość przez Urząd Skarbowy; roszczenia z tytuły umowy kredytu/pożyczki, w tym także zadłużenie na karcie kredytowej; roszczenia z tytułu przysługującego zachowku; roszczenia ze stosunku pracy; roszczenia z tytułu rękojmi za wady fizyczne (wady budynku) termin ten liczy się od dnia wydania rzeczy kupującemu; roszczenia z tytułu opłat za telefon;
5 lat	roszczenia z tytułu zobowiązań podatkowych– jeżeli postały z mocy prawa (np. podatek VAT); roszczenia z tytułu zapisu w testamencie; roszczenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia emerytalne rentowe, chorobowe i wypadkowe;
6 lat	roszczenia stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu lub innej instytucji powołanej do rozpoznawania spraw danego rodzaju, orzeczenie sądu polubownego, ugoda zawarta przed sądem lub sądem polubownym albo przed mediatorem i zatwierdzona przez sąd. Przy czym bardzo ważna kwestia – w przypadku gdy stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu po upływie trzech lat; roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika z winy umyślnej;
20 lat	w przypadku szkód wynikłych ze zbrodni lub występku, a także w wypadku komunikacyjnym lub wypadku podczas pracy, w których została orzeczona odpowiedzialność sprawcy w postępowaniu karnym lub z powództwa cywilnego;

Opracował Cezary Izdebski