Rada Ochrony Pracy o pracach w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze

ROP we wrześniu br. zajęła się szczególnie wrażliwą problematyką prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze i uprawnieniami pracowników wynikającymi z tego tytułu. Związek Zawodowy „Budowlani” od lat zwraca uwagę na konieczność weryfikacji wykazu tych prac. W procesie likwidacji regulacji dotyczących uprawnień do wcześniejszych emerytur usunięto z nowego wykazu prac uprawniających do emerytur pomostowych praktycznie wszystkie rodzaje prac związanych z budownictwem (poza pracą z azbestem), przemysłem wyrobów budowlanych, przemysłem drzewnym i meblarskim. W trwającym procesie weryfikacji wykazów prac związki zawodowe starają się doprowadzić do wprowadzenia grup robót mających ewidentnie negatywny, długotrwały wpływ na stan zdrowia pracowników i skrócenie okresu ich pełnej sprawności umożliwiającej wykonywanie dotychczasowej pracy. Niestety, napotykają na opór nie tylko administracji ale także jednostek naukowych i środowisk medycznych zajmujących się ochroną pracy. Okazuje się, że to, co jest „warunkiem szczególnym” w wielu innych krajach UE niekoniecznie jest nim w Polsce. Widać mamy „zdrowszy klimat”. Nie oznacza to, że powinniśmy jako związkowcy zrezygnować z walki o lepszą ochronę ludzi pracujących w trudnych warunkach.

Poniżej zamieszczamy obszerne fragmenty stanowiska Rady Ochrony Pracy.

Zbigniew Janowski

STANOWISKO RADY OCHRONY PRACY

w sprawie „Realizacji przez Państwową Inspekcję Pracy kontroli wykazu stanowisk, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz ewidencji pracowników wykonujących te prace”

Rada Ochrony Pracy w dniu 19 września 2023 r. na posiedzeniu plenarnym, zapoznała się z materiałami przygotowanymi odnośnie do ww. tematyki posiedzenia przez Państwową Inspekcję Pracy (PIP) oraz Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy (CIOP-PIB).

W materiale CIOP-PIB przedstawiono podstawy merytoryczne zdefiniowania pojęć pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze. W odbiorze społecznym bowiem dość powszechnie mylono te rodzaje prac z pracami w warunkach szkodliwych, tj. z sytuacją, kiedy przekroczone są najwyższe dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych natury chemicznej (NDS) i natężenia czynników natury fizycznej (NDN). Za likwidację przekroczeń wartości czynników szkodliwych w środowisku pracy – zgodnie z Kodeksem pracy – odpowiada pracodawca. Przekroczenia dopuszczalnych wartości stężeń (NDS) i natężeń (NDN) są monitorowane przez Państwową Inspekcję Sanitarną oraz kontrolowane przez Państwową Inspekcję Pracy. Czynniki szkodliwe mogą ponadto być przyczyną chorób zawodowych, które uprawniają do przyznania renty praktycznie niezależnie od wieku pracownika. Natomiast emerytury pomostowe są odrębnym systemem, gdyż dotyczą wyłącznie znacznego obciążenia czynnikami środowiska pracy, które w relacji do zaawansowanego wieku i związanego z nim naturalnego obniżenia wydolności organizmu uzasadniają wcześniejsze przejście na emeryturę.

Ustalono, że do tych czynników zalicza się znaczne obciążenie:

• bardzo dużym wysiłkiem fizycznym (dynamicznym lub statycznym),

• gorącym lub zimnym środowiskiem pracy,

• wysokim lub obniżonym ciśnieniem powietrza.

Badania fizjologiczne uzasadniają, że wykonywanie pracy związanej z wyżej wymienionymi czynnikami wraz z wiekiem staje się coraz trudniejsze i nie rokuje możliwości przejścia w zdrowiu na emeryturę powszechną w przyjętym ustawowo terminie. Druga grupa rodzajów prac uprawniających do wcześniejszej emerytury zwanej pomostową dotyczy prac o szczególnym charakterze, których wykonywanie z wiekiem może być na tyle upośledzone, że stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego. Są to rodzaje prac związane z koniecznością podjęcia odpowiedzialnej decyzji w bardzo krótkim czasie.

Obowiązująca dotychczas ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tj. z 2023 r. poz. 164 zm. 1667) określa 40 rodzajów prac zakwalifikowanych do prac w warunkach szczególnych oraz 24 rodzaje prac o szczególnym charakterze.

W 2022 r. na mocy tej ustawy zgłoszono do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 307 tysięcy osób uprawnionych do emerytur pomostowych (w tym 270,6 tysiąca pracowników wykonujących prace o szczególnym charakterze i 35,8 tysiąca pracujących w warunkach szczególnych). Podkreślić należy, że z roku na rok zwiększa się liczba osób wykonujących pracę o szczególnym charakterze w stosunku do prac w szczególnych warunkach. Może to świadczyć o poprawiających się warunkach środowiskowych pracy przy narastaniu znaczących obciążeń psychospołecznych.

Obecnie proponowany jest następujący tryb postępowania przy weryfikacji wykazów prac w warunkach szczególnych i o szczególnym charakterze, w którym wniosek o rozszerzenie wykazów przedstawia reprezentatywna organizacja związkowa, kierując go do Rady Dialogu Społecznego (w tym do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej) oraz partnerów społecznych. W konsultacjach dotyczących spełnienia w tych wnioskach kryteriów określonych w definicjach ustawy uczestniczą eksperci. Decyzję o wpisaniu wnioskowanej pracy do wykazu prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze podejmuje Minister Rodziny i Polityki Społecznej, przekazując stosowny wniosek do zmian legislacyjnych.(…)

W wyniku nowelizacji ustawy o emeryturach pomostowych z 5 kwietnia 2022 r. (Dz.U. poz. 755) rozszerzono zakres przedmiotowy kontroli Państwowej Inspekcji Pracy o kontrolę nie tylko ewidencji pracowników, ale także stanowisk pracy, na których praca wykonywana jest w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze. Inspektor pracy został uprawniony do wydawania decyzji dotyczących zarówno wykazu stanowisk pracy, jak i ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Pracodawca jako płatnik składek ma obowiązek powiadomienia pracowników o treści wykazu stanowisk oraz o wpisaniu lub odmowie wpisu do ewidencji pracowników wykonujących na tych stanowiskach pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Pracownik może odwołać się do Państwowej Inspekcji Pracy od decyzji pracodawcy o nieumieszczeniu rodzaju jego pracy zarówno w wykazie stanowisk, jak i w ewidencji pracujących w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Stronami tego postępowania są pracodawca i pracownik.

Wyżej wymieniona ustawa nałożyła także na Państwową Inspekcję Pracy obowiązek zawiadamiania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz pracodawcy o wszczęciu postępowania w sprawie kontroli wykazu stanowisk oraz ewidencji pracowników uprawnionych do emerytury pomostowej. Na podstawie tego zawiadomienia Zakład Ubezpieczeń Społecznych zawiesza, do czasu zakończenia kontroli Państwowej Inspekcji Pracy, postępowanie w sprawie emerytury pomostowej.

Na podstawie przedstawionych prezentacji i dyskusji Rada Ochrony Pracy zaleca:

1. Współpracę inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy z pracownikami służby bezpieczeństwa i higieny pracy w związku z kontrolą wykazu stanowisk oraz ewidencji pracowników wykonujących w zakładzie prace w szczególnych warunkach lub
   o szczególnym charakterze.

2. Wykorzystanie niezależnych ekspertów w określaniu spełnienia kryteriów uznania pracy za wykonywaną w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze.

3. Upowszechnienie wśród partnerów społecznych informacji o kryteriach uznania pracy
   za wykonywaną w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze.

4. Uwzględnienie w budżecie Państwowej Inspekcji Pracy środków na realizację odpowiedzialnego zadania, jakim jest merytoryczne rozstrzyganie o spełnieniu wymagań dotyczących przyznawania emerytur pomostowych z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze.

PRZEWODNICZĄCY
Rady Ochrony Pracy
Poseł Janusz Śniadek