Rękojmia a gwarancja w polskim prawie cywilnym

Jednym z niezwykle istotnych zagadnień związanych z dokonywaniem zakupu wszelakiego rodzaju towarów, jest możliwość ich reklamowania w razie stwierdzenia, iż towar posiada wady lub nie posiada właściwości, o których zapewniał sprzedawca. Potoczne pojęcie reklamacji odpowiada uprawnieniom takim, jak żądanie:

• wymiany towaru na nowy bądź wolny od wad;

• obniżenia zapłaconej za towar ceny;

• zwrotu całości zapłaconej za towar kwoty.

Polskie prawo przewiduje dwie instytucje chroniące klientów, który zakupili wadliwy towar. Instytucje te zapewniają możliwości reklamowania niezgodnego z umową produktu.

Pierwsza z nich, to rękojmia stanowiąca rodzaj ustawowej odpowiedzialności – wynika bowiem z przepisów Kodeksu Cywilnego (art. 556-572 KC) -sprzedawcy za wady fizyczne oraz prawne sprzedanego towaru. Sprzedawca za towar odpowiada zawsze, z mocy samego prawa.

Rękojmia przysługuje konsumentom na podstawie art. 556 KC.

Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną.

Sytuacje, kiedy mamy do czynienia z wadą fizyczną opisuje zaś art. 556¹ KC

§ 1. Wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową.
W szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli:

1) nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;

2) nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;

3) nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;

4) została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.

§ 3. Rzecz sprzedana ma wadę fizyczną także w razie nieprawidłowego jej zamontowania i uruchomienia, jeżeli czynności te zostały wykonane przez sprzedawcę lub osobę trzecią, za którą sprzedawca ponosi odpowiedzialność, albo przez kupującego, który postąpił według instrukcji otrzymanej od sprzedawcy.

Wadę prawną z kolei definiuję art. 556³ Kodeksu Cywilnego

Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej, a także, jeżeli ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu; w razie sprzedaży prawa sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie prawa (wada prawna).

Towar jest niezgodny z umową, również w sytuacji, gdy:

• nie odpowiada opisowi podanemu przez sprzedawcę

• nie odpowiada próbce lub jest niezgodny z wzorem zaprezentowanym konsumentowi

• nie nadaje się do celów określonych przez konsumenta, o których poinformował sprzedawcę przed zawarciem umowy

• nie odpowiada właściwościom, które są przypisywane towarom tego samego rodzaju

• nie posiada cech, których konsument może racjonalnie oczekiwać

• nie odpowiada oczekiwaniom dotyczącym towaru tego rodzaju, opartym na składanych publicznie oświadczeniom publicznym sprzedawcy, producenta lub ich przedstawicieli

Co ważne, możliwość dokonania ograniczenia rękojmi również została ściśle uregulowana – o czym stanowi art. 558 § 1 KC:

§ 1. Strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Jeżeli kupującym jest konsument, ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych.

§ 2. Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.

Podstawą warunkującą możliwość skorzystanie z rękojmi jest oczywiście stosowny dowód zakupu:

• paragon;

• faktura VAT;

• umowa;

• wydruk danej transakcji z karty płatniczej.

Jak zostało to już nadmienione, w związku z ujawnioną niezgodnością towaru z umową, klient zgodnie z art. 560 i 561 KC może żądać od sprzedawcy:

• bezpłatnej naprawy;

• wymiany towaru na nowy lub wolny od wad;

• obniżenia lub zwrotu ceny;

Co do zasady, sprzedawca ponosi koszty wymiany lub naprawy, co w szczególności obejmuje koszty demontażu i dostarczenia rzeczy, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia. Sprzedawca jednak może odmówić demontażu i ponownego zamontowania, jeżeli koszt tych czynności przewyższa cenę̨ rzeczy sprzedanej.

Wskazać należy przy tym, że to kupujący wskazuje czy preferuje, aby daną rzecz naprawić, czy też wymienić na nową, a wybór ten jest wiążący dla sprzedawcy. Jeśli jednak okaże się, że naprawa lub wymiana rzeczy jest niemożliwa lub zbyt kosztowna, to można żądać zwrotu ceny za towar (czyli odstąpić od umowy). Zwrot ceny jest zawsze wariantem ostatecznym, z którego można skorzystać tylko wtedy, gdy sprzedawca nie będzie mógł spełnić wspomnianych dwóch możliwości.

Sprzedawca obowiązany jest przyjąć́ od kupującego rzecz wadliwą w razie wymiany rzeczy na wolną od wad lub odstąpienie od umowy (Art. 561 KC).
W sytuacji kiedy sprzedawca dopuszcza się zwłoki z odebraniem rzeczy, kupujący może odesłać rzecz na koszt i niebezpieczeństwo sprzedawcy (Art. 561 KC).

Co ważne, rękojmia znajduje zastosowanie nie tylko wobec zakupu towarów, ale również w całym spektrum innych sytuacji, takich jak:

• rękojmia wykonanego dzieła – umowa o dzieło;

• rękojmia obiektów budowlanych – umowy o roboty budowlane;

• rękojmia wynajmowanego lokalu – umowa najmu.  

Sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości – przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy kupującemu.

Jeżeli kupującym jest konsument, a przedmiotem sprzedaży jest używana rzecz ruchoma, odpowiedzialność sprzedawcy może zostać ograniczona, nie mniej niż do roku od dnia wydania rzeczy kupującemu.

Ważne terminy:

14 dni – termin na odstąpienie konsumenta od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, liczony od dnia wydania towaru lub zawarcia umowy dotyczącej świadczenia usługi.

14 dni – termin na poinformowanie konsumenta o rozstrzygnięciu reklamacji złożonej z tytułu rękojmi.

30 dni – termin na wydanie towaru konsumentowi, chyba że z umowy wynika inny termin.

1 rok – okres szczególnej ochrony towaru sprzedanego konsumentowi, liczony od momentu jego wydania. Jeżeli w tym okresie zostanie stwierdzona wada, przyjmuje się, że istniała w chwili przekazania rzeczy.

1 rok – termin liczony od momentu zauważenia wady, w którym należy zgłosić sprzedawcy reklamację z tytułu rękojmi i określić swoje żądania.

2 lata – okres trwania odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi, liczony od dnia wydania towaru.

Sprzedawca jest zwolniony z odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli konsument w momencie zawarcia umowy wiedział o wadzie. Taka sytuacja może mieć miejsce w sytuacji, gdy towar jest sprzedawany po obniżonej cenie właśnie ze względu na określoną wadę. Zwolnienie z odpowiedzialności za wadę będzie jednak działało tylko w zakresie wady, o której klient został poinformowany.

Kodeksowa rękojmia stanowi niezwykle korzystną dla klienta instytucję ochronną. Jej warunki są określone w przepisach ustawy, a co za tym idzie przedsiębiorca nie może zmienić ich na niekorzyść konsumenta. Skorzystanie z przepisów dot. rękojmi ułatwia dochodzenie roszczeń związanych z niezgodnym z umową towarem lub usługą.

Drugą z instytucji – chroniącą konsumentów i stanowiącą podstawę do złożenia reklamacji jest gwarancja. Jest to dobrowolne oświadczenie dotyczące jakości towaru złożone przez przedsiębiorcę, czyli gwaranta. Udzielenie gwarancji następuje na piśmie (papierze lub innym trwałym nośniku zgodnie z art. 577² KC) ze wskazaniem czasu i warunków na jaki zostaje ona udzielona. Zazwyczaj jest połączona z wydaniem towaru. Sprzedawca wydając kupującemu wraz z rzeczą sprzedaną dokument gwarancyjny obowiązany jest sprawdzić zgodność znajdujących się na rzeczy oznaczeń z danymi zawartymi w gwarancji oraz stan plomb i innych umieszczonych na produkcie zabezpieczeń.

Podstawowym przepisem regulującym kwestie gwarancji jest art. 577 Kodeksu Cywilnego:

§ 1. Udzielenie gwarancji następuje przez złożenie oświadczenia gwarancyjnego, które określa obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy rzecz sprzedana nie ma właściwości określonych w tym oświadczeniu. Oświadczenie gwarancyjne może zostać złożone w reklamie.

§ 2. Obowiązki gwaranta mogą w szczególności polegać na zwrocie zapłaconej ceny, wymianie rzeczy bądź jej naprawie oraz zapewnieniu innych usług.
§ 3. Jeżeli została udzielona gwarancja co do jakości rzeczy sprzedanej, poczytuje się w razie wątpliwości, że gwarant jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, o ile wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w oświadczeniu gwarancyjnym.

§ 4. Jeżeli nie zastrzeżono innego terminu, termin gwarancji wynosi dwa lata licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana.

Jak zostało to już nadmienione, gwarancja jest dodatkowym potwierdzeniem w zakresie jakości produktu mającym na celu zwiększyć atrakcyjność danej oferty. Musi ona zawierać podstawowe dane niezbędne do dochodzenia roszczeń,
w szczególności nazwę i adres gwaranta oraz czas na jaki zostaje udzielona i zasięg terytorialny ochrony.

Szczegółowe określone elementów składowych oświadczenia gwarancyjnego zawiera art. 577¹ KC

§ 1. Gwarant formułuje oświadczenie gwarancyjne w sposób jasny i zrozumiały, a gdy rodzaj informacji na to pozwala – w powszechnie zrozumiałej formie graficznej. Jeżeli rzecz jest wprowadzana do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej, oświadczenie gwarancyjne sporządza się w języku polskim. Wymagania używania języka polskiego nie stosuje się do nazw własnych, znaków towarowych, nazw handlowych, oznaczeń pochodzenia towarów oraz zwyczajowo stosowanej terminologii naukowej i technicznej.
§ 2. Oświadczenie gwarancyjne zawiera podstawowe informacje potrzebne do wykonywania uprawnień z gwarancji, w szczególności nazwę i adres gwaranta lub jego przedstawiciela w Rzeczypospolitej Polskiej, czas trwania i terytorialny zasięg ochrony gwarancyjnej, uprawnienia przysługujące w razie stwierdzenia wady, a także stwierdzenie, że gwarancja nie wyłącza, nie ogranicza ani nie zawiesza uprawnień kupującego wynikających z przepisów o rękojmi za wady rzeczy sprzedanej.
§ 3. Uchybienie wymaganiom określonym w § 1 i 2 nie wpływa na ważność oświadczenia gwarancyjnego i nie pozbawia wynikających z niego uprawnień.

Warta odnotowania jest także okoliczność, iż z przepisów prawa powszechnie obowiązującego nie wynikają tylko elementy konstrukcyjne gwarancji ale również normatywne określenie formy w jakiej ma zostać ona zredagowana ([…] w sposób jasny, zrozumiały, powszechnie zrozumiałej formie graficznej, w języku polskim). Co ważne jeżeli w gwarancji nie zastrzeżono inaczej, odpowiedzialność z tytułu gwarancji obejmuje tylko wady powstałe z przyczyn tkwiących w sprzedanej rzeczy (art. 578 KC).

Co istotne w razie wykonywania przez kupującego uprawnień z gwarancji
bieg terminu do wykonania uprawnień z tytułu rękojmi ulega zawieszeniu z dniem zawiadomienia sprzedawcy o wadzie. Zgodnie zaś z art. 581 Kodeksu Cywilnego, jeżeli w wykonaniu swoich obowiązków gwarant dostarczył uprawnionemu z gwarancji zamiast rzeczy wadliwej rzecz wolną od wad albo dokonał istotnych napraw rzeczy objętej gwarancją, termin gwarancji biegnie na nowo od chwili dostarczenia rzeczy wolnej od wad lub zwrócenia rzeczy naprawionej.

W innych wypadkach termin gwarancji ulega przedłużeniu o czas, w ciągu którego wskutek wady rzeczy objętej gwarancją uprawniony z gwarancji nie mógł z niej korzystać.

Konsument decydujący się na skorzystanie z gwarancji, powinien dostarczyć daną rzecz na koszt gwaranta do miejsca wskazanego w gwarancji lub do miejsca, w którym rzecz została wydana przy udzieleniu gwarancji, chyba że z okoliczności wynika, iż wada powinna być usunięta w miejscu, w którym rzecz znajdowała się w chwili ujawnienia wady (art. 580 KC)

Z kolei gwarant jest obowiązany wykonać swoje obowiązki w terminie określonym w treści oświadczenia gwarancyjnego, a gdy go nie określono – niezwłocznie, ale nie później niż w terminie czternastu dni, licząc od dnia dostarczenia rzeczy przez uprawnionego z gwarancji oraz dostarczyć z powrotem rzecz na swój koszt.

Chociaż zarówno gwarancja jak i rękojmia stanowią instrumenty ochrony klientów, którzy zakupili wadliwy towar, pozwalające na reklamowanie produktu to występują pomiędzy nimi wyraźne różnice:

• Rękojmia jest obowiązkowa, gwarancja zaś dobrowolna;

• Okres ochrony wynikającej z rękojmi wynosi 2 lata, w przypadku gwarancji może on być różny w zależności od decyzji gwaranta;

• W przypadku rękojmi podmiotem odpowiedzialnym jest sprzedawca, w gwarancji z kolei gwarant (zazwyczaj producent).

• Kupujący może wykonywać uprawnienia z tytułu rękojmi za
  wady fizyczne rzeczy niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji, a wykonanie uprawnień z gwarancji nie wpływa na odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi.

Opracował Cezary Izdebski